Pierwszy zamek w Ząbkowicach powstał przed rokiem 1321, a jego budowę rozpoczął prawdopodobnie książę Bernard Świdnicki. W 1335 roku gotycką warownię bezskutecznie oblegały wojska czeskie.
Rok później ówczesny właściciel, Bolko II Mały oddał Ząbkowice w zastaw za gotówkę królowi Czech Janowi Luksemburskiemu. Syn Bolka - Mikołaj Mały nie tylko nie wykupił miasta z zastawu, lecz w roku 1351 sprzedał je wraz z zamkiem Karolowi IV i ten należał odtąd do Luksemburgów, pełniąc funkcję jednej z siedzib czeskich królów.
Po zniszczeniach, jakie w pierwszej połowie XV wieku przyniosły wojny husyckie, twierdza przeszła w posiadanie Jerzego z Podiebradu, nacjonalisty i późniejszego władcy Czech. W 1468 roku, mimo modernizacji umocnień, budowlę zdobyli zbuntowani mieszkańcy Wrocławia, Nysy i Świdnicy.
Ostatni etap funkcjonowania średniowiecznej warowni rozpoczął rok 1489. Po najeździe króla węgierskiego Macieja Korwina i kilkumiesięcznym oblężeniu zamek został zdobyty i częściowo zniszczony. W rękach węgierskich pozostał on aż do śmierci króla. Na początku XVI stulecia zamek ponownie stał się własnością Podiebradczyków. Zrujnowana budowla nie zaspakajała jednak ambicji jej właściciela - Karola I z Podiebradów (oraz jego żony Anny), który w roku 1524 zainicjował powstanie nowej siedziby - renesansowej warownej rezydencji. Projekt założenia sporządził królewski architekt Kazimierza Jagiellończyka, pochodzący z Pragi Benedykt Rejt (Ried).
Rozebrano wówczas większość murów starego zamku, a na ich miejscu postawiono obszerny czteroskrzydłowy zespół mieszkalno-obronny, wyposażony w dwie potężne basteje - bodajże pierwsze tego typu rozwiązanie na Śląsku. Niedługo potem Podiebradowie przejęli księstwo oleśnickie, kierując od tego momentu działania w celu rozbudowy zamku w Oleśnicy. W związku z potrzebą przeniesienia środków na finansowanie nowej inwestycji, budowę ząbkowickiej rezydencji zakończono pospiesznie w roku 1532.
W drugiej połowie XVI wieku budowla należała do starosty z Dzierżoniowa, Fabiana von Reichenbach - być może wtedy rozbudowano umocnienia obronne zamku i połączono go z miastem. Otoczenie obiektu ziemnymi bastionami pozwoliło obronić się w 1632 roku przed wojskami cesarskimi, jednak głód ostatecznie zmusił oblężonych do kapitulacji. Przez następne kilkanaście lat twierdzę na przemian szturmowały oddziały cesarskie i szwedzkie, które część zabudowań wysadziły w powietrze. Zniszczoną rezydencję częściowo odbudowano w latach 50-ych XVII wieku i przeznaczono na siedzibę starosty ziemskiego. Mimo podjętej na początku XVIII stulecia próby ratowania zamku, jego stan pogorszył się na tyle, że w 1728 roku został on definitywnie opuszczony. Pożar z roku 1784 przypieczętował akt zgonu.
W chwili obecnej zabytkowa budowla przedstawia stan tzw. "trwałej ruiny". Przetrwały magistralne mury warowni na całym obwodzie wraz z wieżą bramną i częściowo zachowanymi bastejami. Podobno w najlepszej kondycji znajdują się zamkowe podziemia, użytkowane od czasu do czasu dla celów kulturalnych. Malownicza ruina położona jest na wysokiej skarpie w północno-wschodniej części miasta, w bezpośrednim sąsiedztwie niewielkiego parku, około 20 minut drogi od stacji kolejowej. Obiekt jest ogólnie dostępny, a wstęp wolny.