Park Sudetów Wałbrzyskich
Park położony jest w Sudetach Środkowych, na południe od Wałbrzycha i obejmuje środkową najwyższą część Gór Kamiennych (Pasmo Lesistej ( 851 m n.p.m.) i zachodnia część Gór Suchych z Waligóra (936 m n.p.m.) oraz wschodni fragment Gór Wałbrzyskich (masyw Borowej - Borowa (854 m n.p.m.) i Rybnicki Grzbiet. Od południa graniczy z Czeskim CHKO (parkiem Krajobrazowym "Broumovsko").
Obszar Parku należy do zlewni Morza Bałtyckiego. Słabo rozwinięta sieć hydrograficzna. Wody podziemne nie mają dużego znaczenia ze względu na brak warstw wodonośnych. Ważniejsze potoki to: Rybna, Sokołowiec, Złota Woda i Grządzki Potok. Interesującym zjawiskiem jest kaptaż Rybnej, która w wyniku erozji wstecznej "przechwyciła" górny, źródliskowy odcinek Ścinawki i płynie głęboką przełamaną doliną do Bystrzycy.
Najwyższy punkt 936 m n.pm. - Waligóra, a najniższy ok. 400 m n.pm.
Pod względem geologicznym Park Krajobrazowy Sudetów Wałbrzyskich to środkowa część depresji sródsudeckiej, zbudowana z permskich wulkanitów i ich tufów oraz z piaskowców, zlepieńców, mułowców i łupków ilastych czerwonego spągowca (perm dolny), a także piaskowców, mułowców, łupków ilastych i wapieni cechsztyńskich (perm górny). Permskie skały wulkaniczne są twarde, odporne na wietrzenie, w morfologii terenu zaznaczają się jako góry. Obok nich, w obniżeniach, występują skały osadowe. Stoki gór są strome, wierzchołki kopulaste lub ostre, a doliny głęboko powcinane i w większości suche. Charakterystycznym elementem rzeźby są pojedyncze skałki oraz różnego rodzaju osuwiska i osypiska gruzu skalnego. Wśród osobliwości przyrody nieożywionej wyróżnia się:
- głaz narzutowy w Rusinowej,
- kamieniołom riolitu na północno wschodnim stoku góry Barbarka,
- kamieniołom riolitu przy stacji kolejowej Jedlina Górna,
- "Szczeliny Wiatrowe" w Paśmie Lesistej,
- Małpia Skała na północnym stoku Kostrzyny,
- Czerwone Skały na pn.zach. stoku Suchawy,
Szczególnie interesujące są "Szczeliny Wiatrowe" na wierzchołku góry Skalista Wielka, gdzie w szczelinach tufów riolitowych odbywa się cyrkulacja powietrza przez cały rok. Efektem jest "ciepły" wiatr zimą, a "zimny"- latem. Unikatowym obiektem w skali kraju jest reliktowy Komin Wulkaniczny w Jedlinie Zdroju, w którym występują formy skalne o pokroju kulistym.
W podziale klimatycznym Polski opisywany obszar zaliczany jest do strefy górskiej i różni się zasadniczo od klimatu innych pogranicznych pasm Sudetów, które stanowią swoistą barierę dla mas atmosferycznych pochodzenia oceanicznego, nacierających głównie z kierunków zachodnich lub południowo-zachodnich. To o¬ne mają zasadniczy wpływ na kształtowanie się pogody w tym terenie.
Masy kontynentalne napływające sporadycznie z północy, północnego wschodu i wschodu mają jednoznacznie mniejsze znaczenie kilmatotwórcze. Klimat oceaniczny wykazuje małe amplitudy temperatur rocznych, dość łagodne zimy i chłodne lata. Z ustalonym ruchem mas powietrza, kształtuje się pogoda w tym terenie. Największe nasilenie kompleksów niżowych, z ciepłymi i chłodnymi frontami przypadają tu na paĽdziernik i styczeń.
Te ciepłe i wilgotne masy powietrza po zetknięciu się z masywami górskimi, ochładzają się, powodując powstawanie gwałtownych ulew, podnoszących ilość wód powierzchniowych spływających do rzeki Ścinawki z jej dorzecza. Odnotować tu też trzeba bardzo krótki okres wegetacyjny z temperaturami powyżej pięciu stopni C, trwającymi 190-210 dni w roku.
Rejon omawianych Gór Suchych, Pasma Lesistej i Masywu Borowej cechuje słabo rozwinięta sieć hydrograficzna. Zaledwie 4 większe potoki posiadają tu swe zlewnie. Dotyczy to: Grządzkiego Potoku, Zadrnej, Lesku, Bystrzycy i Ścinawki. Ta ostatnia jako największa z rzek ma swój początek na zachodnich stokach Borowej w Górach Wałbrzyskich. Tu znajdują się źródła kilku strumieni odprowadzających wody do Bystrzycy oraz Pełcznicy przepływającej w swym górnym biegu przez Wałbrzych na odcinku 25km. Wymienione rzeki zaliczyć trzeba do bardzo kapryśnych ze względu na częstą zmienność poziomów odprowadzonych wód powodujących częste wylewy miejscowe, a czasami powodzie.
Wody podziemne nie mają w tym terenie większego znaczenia z uwagi na brak warstw wodonośnych. Wody wypełniające szczeliny skalne i obszary rumoszowe są mało zasobne.
Ponad 88% powierzchni parku pokrywają lasy będące w większości monokulturami. Lasy objęte zasięgiem granic parku i położone w strefie ochronnej /otulinie/ zaliczane są do lasów wodochronnych i glebochronnych. Ponad 70% wszystkich powierzchni leśnych, admnistrowane jest przez Nadleśnictwo Wałbrzych, a pozostałe 30% przez Nadleśnictwo Kamienna Góra. Kompleksy leśne w 87% stanowią drzewostany świerkowe, 8% bukowe, pozostałość 5% to lasy mieszane.
Obecny skład drzewostanów ukształtowany został przez człowieka na przełomie XIX i XX wieku w związku z rozwojem kopalnictwa rud metali kolorowych, a w szczególności wydobyciem węgla kamiennego. Wprowadzenie jednorodnych upraw świerkowych z nasion południowoniemieckiego pochodzenia zadecydowało o fakcie znacznego zubożenia siedliska glebowego i jego znacznego zakwaszenia. Od kilkunastu lat prowadzona jest na tym terenie gospodarka leśna mająca na celu sukcesywną przebudowę drzewostanów monokultury świerkowej na zgodne z warunkami siedliskowymi.
Rozległe zespoły sztucznych świerczyn, zaliczane są do kwaśnych borów. Gęstość runa leśnego i skład florystyczny przy wysokim stopniu zwarcia drzew jest obecnie bardzo uboga, reprezentuje je zaledwie kilka gatunków pospolitych jak: szczawik zajęczy, wietlica samicza, śmiałek pogięty i borówka czarna. W wyższych położeniach, gdzie zwarcie koron jest mniejsze w runie dodatkowo występują paprocie oraz trzcinnik leśny. W drzewostanach bukowych szczególną uwagę zwracają małe zespoły żyznej buczyny sudeckiej z bogatym runem, w którym występuje szczawik zajęczy, wietlica samicza, narecznica samcza, szczyr trwały, niecierpek pospolity. W kwaśnej buczynie górskiej głównym gatunkiem panującym jest: buk zwyczajny z udziałem jaworu, grabu i jarzębiny. W runie występują: płaty pokrzywy, marzanka wonna, gajowiec żółty, trzcinnik leśny, kopytnik pospolity.
Liczne fragmenty lasów mieszanych jaworowo-świerkowych charakteryzuje runo z licznymi gatunkami paproci, paprotnikiem kolczastym, gwiazdnicą gajową i skupiskami śnieżycy wiosennej.
Wzdłuż cieków, w dolinach, rośnie masowo lepiężnik biały, towarzyszący często olszy czarnej, tworzącej słabo przestrzennie rozwinięte zespoły olsów. Przy dostatku miejsca rozwinęły się też łęgi przystrumykowe, w których można spotkać wiąz pospolity i jesion wyniosły. Sporadycznie, wskutek zastąpienia ich gruntami rolnymi, przetrwały zespoły należące do typowych pierwotnych grądów. W podszyciu występują gatunki charakterystyczne dla całych Sudetów: malina zwyczajna, trzmielina zwyczajna, głóg, bez koralowy.
Na położonych w dolinach górskich łąkach rośnie kilka gatunków roślin subalpejskich takich jak: niezapominajka błotna, ostrożeń warzywny, zimowit jesienny. Na otwartych przestrzeniach, na łąkach, poboczach dróg i ścieżek, rośnie dziewięsił bezłodygowy. Wśród roślin zielnych spotykane są liczne gatunki storczyków w tym najpowszechniejsza gółka długoostrogowa.
Do najciekawszych zabytków przyrody ożywionej należą pomnikowe drzewa:
- lipy drobnolistne w Boguszowie Gorcach,
- tulipanowce amerykańskie i olsza czarna, cis pospolity, sosna-limba, buk pospolity w Jedlinie Zdroju,
- cis pospolity, sosny limby, lipa drobnolistna , dęby szypułkowe w Głuszycy,
- buk pospolity w Mieroszowie,
- lipa drobnolistna w Unisławiu Śląskim,
– cis pospolity w Sokołowsku,
Stosunkowo niewielkie i mało zróżnicowane biotopy regionu są przyczyną ubóstwa gatunkowego tutejszej fauny. Generalnie należy ona do zachodniosudeckiego okręgu, dla którego typowym przedstawicielem jest nieduży gryzoń leśny żołędnica występująca w Górach Suchych.
Na granicy lasu spotykana jest kuna leśna i jeż europejski. Występuje tu też jeleń szlachetny, sarna dzik, lis, wiewiórka /pod ochroną gatunkową, zając szarak, ryjówka górska/, a także przybywający z Gór Sowich muflon - gatunek introdukowany. Należy dodać, że w 1994 roku w Paśmie Lesistej znaleziono ślady pobytu niedĽwiedzia brunatnego, który w latach 1991 - 1994 wędrował po Sudetach.
Z ciekawszych gatunków ptaków należy wymienić myszołowa /pod ochroną gatunkową/, ziębę, pliszkę górską, pluszcza, jarząbka, sowę włochatą, krzyżodzioba świerkowego. Gady reprezentowane są m.in. przez: padalca zwyczajnego, zaskrońca zwyczajnego, jaszczurki zwinkę i żyworodną. Z płazów /pod ochroną gatunkową/ m.in.: żabę trawną, ropuchę szarą, traszkę górską, salamandrę plamistą. W stosunkowo nielicznych ale czystych potokach górskich występują pstrągi.
Bardziej interesująca jest fauna bezkręgowa. Sczególnie wśród pajęczaków wykryto szereg rzadkich gatunków /Arancus nordmanni , Widera nitrata, Widera fugax , Zygiella montana.
Spośród owadów /pod ochroną gatunkową/ - trzmiela ziemnego, mrówkę rudnicę, pazia żeglarza, niepylaka apollo, niepylaka mnemozyna /odmiana sudecka/.